Сакратар вялікі літоўскі

Сакратары вялікія літоўскія (лац.: secretarius) — ураднікі ў Вялікім Княстве Літоўскім.

Спачатку сакратаром называлася службовая асоба ў канцылярыі ВКЛ, якая непасрэдна займалася справаводствам вялікага князя (караля) і прызначалася ім. Упершыню згадваецца ў 1407, часам так называліся вялікакняскія пісары, як мяркуецца, найбольш заслужаныя з іх. З другой паловы 16 стагоддзя сакратар — асобны ўрад, часам іх дзейнасць не была звязана проста са справаводствам (выконвалі абавязкі мернікаў, рэвізораў, паборцаў, памежных камісараў і іншыя). Некаторыя сакратары вялі дакументацыю Рады Вялікага Княства Літоўскага, што пазней рабілі рэгенты.

Сакратар вялікі духоўны — цэнтральны ўрад, асобны ад апарату канцлера і падканцлера ВКЛ. Утвораны на сойме 1670. Прызначаўся каралём з духоўных асоб, вёў спецыяльна даручаныя справы.

Сакратар вялікі свецкі — цэнтральны ўрад. У пачатку 16 стагоддзя з тытулам «найвышэйшы сакратар ВКЛ» выступаў пісар Іван Сямёнавіч Сапега, як мяркуецца, на ўзор адпаведнай пасады ў Польшчы. Сталы ўрад сакратара вялікага свецкага ўстаноўлены ў ВКЛ на каранацыйным сойме 1764.

Спіс вялікіх сакратароў літоўскіх (духоўных)

Дата прыняцця пасады	Дата складання пасады альбо смерці	Асоба	Выява	Заўвагі
Вялікія сакратары літоўскія
1671	1684	Канстанцін Казімір Бжастоўскі (Konstanty Kazimierz Brzostowski)		Паступіў на смаленскага біскупа
10 верасня 1684	28 жніўня 1698	Вінцэнт Станіслаў Валовіч (Wincenty Stanisław Wołłowicz)		Памёр
1698	1704	Ян Мікалай Згерскі (Jan Mikołaj Zgierski)
18 красавіка 1704	1713	Павел Францішак Сапега (Paweł Franciszek Sapieha)		Паступіў на жамойцкага біскупа
15 снежня 1713	15 лістапада 1724	Міхал Геранім Анцута (Michał Hieronim Ancuta)
18 лістапада 1724	1736	Юзаф Міхал Карп (Józef Michał Karp)		Паступіў на жамойцкага біскупа
20 студзеня 1736	1740	Антоні Дамінік Тышкевіч (Antoni Dominik Tyszkiewicz)		Паступіў на жамойцкага біскупа
10 чэрвеня 1740	1748	Антоні Юзаф Война (Antoni Józef Wojna)		Памёр
14 чэрвеня 1748	1755	Антоні Эразм Валовіч (Antoni Erazm Wołłowicz)		Паступіў на луцкага біскупа
25 мая 1755	1762	Ян Дамінік Лапацінскі (Jan Dominik Łopacińskii)		Паступіў на жамойцкага біскупа
12 сакавіка 1762	1782	Томаш Ігнацы Зянковіч (Tomasz Ignacy Zienkowicz)
10 жніўня 1782	1793	Ежы Антоні Палубінскі (Jerzy Antoni Połubiński)

Спіс вялікіх сакратароў літоўскіх (свецкіх)

Дата прыняцця пасады	Дата складання пасады альбо смерці	Асоба	Выява	Заўвагі
Вялікія сакратары літоўскія
24 снежня 1764	1773	Яўхім Храптовіч (Joachim Chreptowicz)		Паступіў на літоўскага падканцлера
27 красавіка 1773	1778	Андрэй Агінскі (Andrzej Ignacy Ogiński)		Паступіў на троцкага кашталяна
13 мая 1778	1781	Міхал Ежы Мнішак (Michał Jerzy Mniszech)		Паступіў на надворнага літоўскага маршалка
23 мая 1781	1793	Фрыдэрык Юзаф Машынскі (Fryderyk Józef Moszyński)		Паступіў на вялікага кароннага маршалка
1793	1795	Валерыян Тэнгаборскі (Walerian Tęgoborski)		Склаў урад у сувязі са спыненнем існавання Рэчы Паспалітай

Гл. таксама

• Вялікія сакратары каронныя

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego: 1385—1795. — Kraków, 1885.
• Żychliński T. Złota księga szlachty polskiej. T. 1—31. — Poznań, 1879—1908.